ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ
Ψυχοθεραπεία είναι η λεκτική επικοινωνία μεταξύ ψυχοθεραπευτή και θεραπευόμενου με σκοπό τη διάγνωση και τη θεραπεία των ψυχολογικών προβλημάτων και διαταραχών. (Hersen&Sledge, 2002).
Ο Ψυχοθεραπευτής αξιολογεί και προσπαθεί να κατανοήσει τις δυσκολίες του θεραπευόμενου μέσα σε ένα κλίμα αποδοχής και σεβασμού. Προσπαθεί να βοηθήσει τον θεραπευόμενο να επιλύσει τις συναισθηματικές δυσκολίες και να αλλάξει τις δυσλειτουργικές σκέψεις και συμπεριφορές. Η παρέμβαση πραγματοποιείται σύμφωνα με τις θεωρητικές αρχές και τη μεθοδολογία της ψυχοθεραπευτικής κατεύθυνσης που ο ψυχοθεραπευτής ακολουθεί.
Υπάρχουν διάφορες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, οι οποίες διαφοροποιούνται ως προς τη δομή, τον θεωρητικό τους προσανατολισμό για την ερμηνεία της αποκλίνουσας συμπεριφοράς και κατά συνέπεια τον τρόπο αλλαγής της, τη διάρκεια, το στόχο και το αποτέλεσμα της θεραπείας (Καλαντζή-Αζίζι, 2009).
Η Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία είναι μία ψυχοθεραπευτική προσέγγιση, η οποία έχει δεχτεί επιρροές από: πρώτον, τη συμπεριφοριστική θεραπεία και τις θεωρίες μάθησης και δεύτερον, από τη γνωσιακή θεραπεία, όπως αναπτύχθηκε από τον A.T. Beck τη δεκαετία του 1970.
Η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία είναι επικεντρωμένη σε προβλήματα και στόχους. Ο σαφής καθορισμός των προβλημάτων βοηθάει τον θεραπευόμενο να αποσαφηνίσει τους στόχους που θέλει να πετύχει. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από τη συνεργασία με τον θεραπευτή.
Είναι μία δομημένη παρέμβαση όσον αφορά την πορεία της συνολικά αλλά και την κάθε συνεδρία. Δηλαδή, σε κάθε συνεδρία ορίζονται συγκεκριμένα θέματα που θα συζητηθούν, το οποίο προωθεί την εστίαση σε συγκεκριμένα προβλήματα, την ενεργό συμμετοχή του θεραπευόμενου και τη γενικότερη δομή της θεραπείας.
Εστιάζεται κυρίως στα προβλήματα του παρόντος, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν γίνεται διερεύνηση των εμπειριών του παρελθόντος, καθώς και της σημασίας τους σε σχέση με την ανάπτυξη του προβλήματος και τις τωρινές δυσκολίες.
Είναι μία βραχεία παρέμβαση, αλλά η διάρκεια της θεραπείας εξαρτάται από τις υπάρχουσες δυσκολίες ή από αυτές που μπορεί να προκύψουν στην πορεία, καθώς και από τους στόχους που θα τεθούν.
Η θεραπευτική σχέση είναι συνεργατική, που σημαίνει ότι θεραπευτής και θεραπευόμενος συνεργάζονται από κοινού σαν ομάδα για την επίλυση των προβλημάτων με έναν ενεργητικό τρόπο.
Η βασική αρχή της γνωσιακής-συμπεριφοριστικής ψυχοθεραπείας είναι ότι τα συναισθήματα και η συμπεριφορά των ατόμων επηρεάζονται από τις γνωσίες τους, δηλαδή τις σκέψεις, τις ερμηνείες και τις βαθύτερες πεποιθήσεις που έχουν για τον εαυτό τους και τους άλλους. Οι ψυχολογικές διαταραχές χαρακτηρίζονται από δυσλειτουργικό τρόπο σκέψης. Με άλλα λόγια, ο τρόπος με τον οποίο κάποιος θα ερμηνεύσει ένα γεγονός ή μία κατάσταση (Σκέψη) θα επηρεάσει το πώς θα νοιώσει σε σχέση με αυτό (Συναίσθημα) και τον τρόπο με τον οποίο θα αντιδράσει (Συμπεριφορά). Για αυτό το λόγο, οι άνθρωποι συμπεριφέρονται με διαφορετικό τρόπο απέναντι στα ίδια ερεθίσματα. Επίσης, η ίδια η συμπεριφορά μπορεί να έχει επίδραση στη σκέψη και στο συναίσθημα. Οι σκέψεις, τα συναισθήματα και η συμπεριφορά βρίσκονται σε μία συνεχή αλληλεπίδραση. Στις μακροχρόνιες δυσκολίες, η έμφαση δίνεται στα σχήματα, δηλαδή στις βαθύτερες πεποιθήσεις που έχει το άτομο για τον εαυτό του και τον κόσμο, και στον τρόπο με τον οποίο τα διαχειρίζεται.
Απώτερος σκοπός της γνωσιακής-συμπεριφοριστικής ψυχοθεραπείας είναι η γνωσιακή αναδόμηση, δηλαδή η αλλαγή του τρόπου σκέψης και επεξεργασίας των ερεθισμάτων. Όταν το άτομο μάθει να σκέφτεται με έναν πιο λειτουργικό τρόπο, τότε βελτιώνεται η διάθεση και υιοθετεί πιο βοηθητικές συμπεριφορές στη ζωή του, με αποτέλεσμα να αποδεσμεύεται από φαύλους κύκλους. Η γνωσιακή-συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία χρησιμοποιεί ποικίλες γνωσιακές και συμπεριφοριστικές τεχνικές για την αλλαγή αυτή, ανάλογα με τις ανάγκες του ατόμου και το κάθε πρόβλημα.
Η Θεραπεία Σχημάτων (Schema Therapy) είναι μια ολοκληρωμένη, συστηματική και συνδυαστική θεραπεία, η οποία μετεξελίχθηκε από την Γνωσιακή Συμπεριφοριστική προσέγγιση από τον Jeffrey Young (1990, 2003). Ενσωματώνει στοιχεία και από άλλες θεραπευτικές προσεγγίσεις, όπως η θεωρία της προσκόλλησης, η θεωρία των αντικειμενότροπων σχέσεων και η Θεραπεία Gestalt.
Η Θεραπεία Σχημάτων εφαρμόζεται σε ένα πλήθος κατάστασεων, όπως διαπροσωπικές δυσκολίες, χρόνιες συναισθηματικές δυσκολίες, όπως χρόνια κατάθλιψη και χρόνιο γενικευμένο άγχος, καθώς επίσης και σε διαταραχές και δυσκολίες στην προσωπικότητα.
Ο Ψυχοθεραπευτής αξιολογεί και προσπαθεί να κατανοήσει τις δυσκολίες του θεραπευόμενου μέσα σε ένα κλίμα αποδοχής και σεβασμού. Προσπαθεί να βοηθήσει τον θεραπευόμενο να επιλύσει τις συναισθηματικές δυσκολίες και να αλλάξει τις δυσλειτουργικές σκέψεις και συμπεριφορές. Η παρέμβαση πραγματοποιείται σύμφωνα με τις θεωρητικές αρχές και τη μεθοδολογία της ψυχοθεραπευτικής κατεύθυνσης που ο ψυχοθεραπευτής ακολουθεί.
Υπάρχουν διάφορες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, οι οποίες διαφοροποιούνται ως προς τη δομή, τον θεωρητικό τους προσανατολισμό για την ερμηνεία της αποκλίνουσας συμπεριφοράς και κατά συνέπεια τον τρόπο αλλαγής της, τη διάρκεια, το στόχο και το αποτέλεσμα της θεραπείας (Καλαντζή-Αζίζι, 2009).
Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία
Η Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία είναι μία ψυχοθεραπευτική προσέγγιση, η οποία έχει δεχτεί επιρροές από: πρώτον, τη συμπεριφοριστική θεραπεία και τις θεωρίες μάθησης και δεύτερον, από τη γνωσιακή θεραπεία, όπως αναπτύχθηκε από τον A.T. Beck τη δεκαετία του 1970.
Η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία είναι επικεντρωμένη σε προβλήματα και στόχους. Ο σαφής καθορισμός των προβλημάτων βοηθάει τον θεραπευόμενο να αποσαφηνίσει τους στόχους που θέλει να πετύχει. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από τη συνεργασία με τον θεραπευτή.
Είναι μία δομημένη παρέμβαση όσον αφορά την πορεία της συνολικά αλλά και την κάθε συνεδρία. Δηλαδή, σε κάθε συνεδρία ορίζονται συγκεκριμένα θέματα που θα συζητηθούν, το οποίο προωθεί την εστίαση σε συγκεκριμένα προβλήματα, την ενεργό συμμετοχή του θεραπευόμενου και τη γενικότερη δομή της θεραπείας.
Εστιάζεται κυρίως στα προβλήματα του παρόντος, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν γίνεται διερεύνηση των εμπειριών του παρελθόντος, καθώς και της σημασίας τους σε σχέση με την ανάπτυξη του προβλήματος και τις τωρινές δυσκολίες.
Είναι μία βραχεία παρέμβαση, αλλά η διάρκεια της θεραπείας εξαρτάται από τις υπάρχουσες δυσκολίες ή από αυτές που μπορεί να προκύψουν στην πορεία, καθώς και από τους στόχους που θα τεθούν.
Η θεραπευτική σχέση είναι συνεργατική, που σημαίνει ότι θεραπευτής και θεραπευόμενος συνεργάζονται από κοινού σαν ομάδα για την επίλυση των προβλημάτων με έναν ενεργητικό τρόπο.
Η βασική αρχή της γνωσιακής-συμπεριφοριστικής ψυχοθεραπείας είναι ότι τα συναισθήματα και η συμπεριφορά των ατόμων επηρεάζονται από τις γνωσίες τους, δηλαδή τις σκέψεις, τις ερμηνείες και τις βαθύτερες πεποιθήσεις που έχουν για τον εαυτό τους και τους άλλους. Οι ψυχολογικές διαταραχές χαρακτηρίζονται από δυσλειτουργικό τρόπο σκέψης. Με άλλα λόγια, ο τρόπος με τον οποίο κάποιος θα ερμηνεύσει ένα γεγονός ή μία κατάσταση (Σκέψη) θα επηρεάσει το πώς θα νοιώσει σε σχέση με αυτό (Συναίσθημα) και τον τρόπο με τον οποίο θα αντιδράσει (Συμπεριφορά). Για αυτό το λόγο, οι άνθρωποι συμπεριφέρονται με διαφορετικό τρόπο απέναντι στα ίδια ερεθίσματα. Επίσης, η ίδια η συμπεριφορά μπορεί να έχει επίδραση στη σκέψη και στο συναίσθημα. Οι σκέψεις, τα συναισθήματα και η συμπεριφορά βρίσκονται σε μία συνεχή αλληλεπίδραση. Στις μακροχρόνιες δυσκολίες, η έμφαση δίνεται στα σχήματα, δηλαδή στις βαθύτερες πεποιθήσεις που έχει το άτομο για τον εαυτό του και τον κόσμο, και στον τρόπο με τον οποίο τα διαχειρίζεται.
Απώτερος σκοπός της γνωσιακής-συμπεριφοριστικής ψυχοθεραπείας είναι η γνωσιακή αναδόμηση, δηλαδή η αλλαγή του τρόπου σκέψης και επεξεργασίας των ερεθισμάτων. Όταν το άτομο μάθει να σκέφτεται με έναν πιο λειτουργικό τρόπο, τότε βελτιώνεται η διάθεση και υιοθετεί πιο βοηθητικές συμπεριφορές στη ζωή του, με αποτέλεσμα να αποδεσμεύεται από φαύλους κύκλους. Η γνωσιακή-συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία χρησιμοποιεί ποικίλες γνωσιακές και συμπεριφοριστικές τεχνικές για την αλλαγή αυτή, ανάλογα με τις ανάγκες του ατόμου και το κάθε πρόβλημα.
ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΧΗΜΑΤΩΝ
Η Θεραπεία Σχημάτων (Schema Therapy) είναι μια ολοκληρωμένη, συστηματική και συνδυαστική θεραπεία, η οποία μετεξελίχθηκε από την Γνωσιακή Συμπεριφοριστική προσέγγιση από τον Jeffrey Young (1990, 2003). Ενσωματώνει στοιχεία και από άλλες θεραπευτικές προσεγγίσεις, όπως η θεωρία της προσκόλλησης, η θεωρία των αντικειμενότροπων σχέσεων και η Θεραπεία Gestalt.
Η Θεραπεία Σχημάτων εφαρμόζεται σε ένα πλήθος κατάστασεων, όπως διαπροσωπικές δυσκολίες, χρόνιες συναισθηματικές δυσκολίες, όπως χρόνια κατάθλιψη και χρόνιο γενικευμένο άγχος, καθώς επίσης και σε διαταραχές και δυσκολίες στην προσωπικότητα.